TÜM DERS NOTLARI

Önsöz*

Kitapta, yazarın notu bölümünde Ferit Edgü şunları söylüyor:

“ Bu notların tümü bir öğretmenin değil, bir öğrencinin notlarıdır.”

Bu yılki Tüyap panellerinin birinde Sartre konuşuldu. Söz konusu panelin katılımcılardan biri de Ferit Edgü’ydü. Panel bitiminde yazar bir okuru için Tüm Ders Notları’nı**, ‘ Dostlukla’ diye yazarak imzaladı. Sonra ‘ Tüm Ders Notları’ yazısının üstüne, el yazısıyla ‘ Bir Öğrencinin’ yazdı. Kitabı okuyup, bu notları aldıktan sonra buna tanık olmuştum. O zaman, bir öğrencinin öğrencisi olduğum düşüncesine daha da içten bağlandım. 

1/

Kitap yazarın yazın dünyasından ve/ya öteki sanat dallarından damıttığı bilgilerden oluşuyor. Doğaldır ki bu bilgiler bir tanıklık, yaşanmışlık sonucu ortaya çıkıyor. Tutulan her not, yazarının gerçek yaşamla bağını sıkılıyor öte yandan. Yazarın belirttiği gibi, bu kimileyin bir aforizma kimileyin de bir özlü söz olarak okurun karşısına çıkıyor.  

Bu kitap aynı zamanda bir yazarın (elbette Ferit Edgü’nün), kendi sesini nasıl bulduğunun öyküsüdür.

“Ben her sese göre

Bir şarkı, türkü, bir ezgi olduğuna

İnananlardanım.

Bu nedenledir ki, şu bet sesim

Hiçbir zaman üzmedi beni.

Sesimi güzelleştirmek için bir çaba da

Harcamadım.

Yalnızca bu sesin söyleyebileceği

Ezgileri, türküleri

Yaratmaya çalıştım.” (s.11)

2/

Tüm Ders Notları, insanın özelinde sanatçının verili dünya içindeki kuşatıcı soru(n)larına bakıyor. Kitabın insanı çekmesi, içine alması bundan. Dönüştürmesi, kendiyle yüzleşmesini sağlaması, yaşama birden bire atıp fırlatması da.

3/

Okurken kalem tutturan metinler vardır. İster istemez sizi böyle bir sürece sokar. Not tutar, yazarak düşünürsünüz. Derinliklidir bu metinler. Çağrışım gücü yüksektir. Kafalarını soru işaretlerine dayarlar. ( Ferit Edgü’nün en sevdiği işaret, soru işaretidir.) Durmadan soru sorar, sorgulamada bulunurlar. Açılımları, o soruların yanıtlarını da içerir. Tüm Ders Notları’nın işte bu yanına dikkat etmek gerekir.

4/

Her sanatçının yaşam, -eğer yazarsa- yazın konusunda belli bir duruşu vardır. Tüm Ders Notları’nda Ferit Edgü, bir sanatçının/yazarın bu tür duruşlarından söz ediyor. Onları açımlıyor. Verili dünya, yazınsal gerçeklik, dil karşısındaki duruşlarından söz ediyor. Bunu, elbette öncelikle kendi duruşunu ortaya koyarak yapıyor.

5/

Ferit Edgü metinlerinin okurunu yazı yazmaya kışkırttığı saptaması daha önce yapılmıştı. Gerçekten de, okununca bu notlar üstüne sayfalarca yazı yamak isteği doğuyor insanda. Yazı yazma kışkırtıcılığı apaçık. Vurucu. Yalın. Derinden gelen, bilgece bir sesle üstelik. Serinkanlı ama. Telaşsız. Neyi ne kadar bildiğinden emin olan birinin sakinliğiyle. Bu yüzden metinleri okurken güven dolu bir ses işitirsiniz. O ses/ler/in söyleşisine bu yüzden doyamıyor insan. ‘ Acaba, öteki ders notunda ne var?’ diye merakla bekliyor. Okudukça şöyle bir saptamaya ulaşabiliyor okur:

“ Bu metinlerin ardında, ‘ yaşamı başarmış’ bir yazar bulunuyor. En sevgili işi de, yazmak. Onun deyişiyle, dünyayı söze çevirmek. Sözle gerçekliği yeniden göstermek.”

6/

Tüm Ders Notları, yazı/yazın dünyasının sorunlarına bir çözüm olarak da okunabilir. Dikkatli bir göz, şu soru(n)ların yanıtlarını/çözümlerini fark edebilir:

‘ Günümüzde yazar niçin yapıtın önüne geçti?’ (Unutmak/unutulmaktan korku ile ilgili not).

‘ Yazar kitabı üstüne konuşmalı mıdır?’ Can alıcı bir başka soru da bu.

Tüm Ders Notları’nda bu sorunun yanıtına bakalım:

“ 29.

-          Sadece bir yazar, bir ressam, bir ozan, kendi yapıtının, öneminin bilincinde olabilir mi?

-          Her zaman bilincindedir. Bu nedenle, bu konuda ağzını açmaz.”

7/

Dili kullanma bilgisi olmazsa olmaz bir şey mi?

Bu sorusunun yanıtı için yine kitaba bakalım.

7. notta (Yeni Notlar) Barthes’tan yapılmış bir alıntı:

“ Sözcükler herkesin malıdır, ama cümle, yalnızca yazarın.”

8/

“ Ben insanları sevmem. İnsanları sevmek diye bir şey yoktur. Olanaksızdır. Ancak, şunu ya da bunu sevmek söz konusu olabilir,” diye mi düşünüyorsunuz? O zaman, 55. ders notu (I.Bölüm), bu düşüncenizi şöyle tamamlıyor:

“ Benzerini seveceksin, buyuruyor dinler. Nasıl?

   Bir insanın benzeri olur mu?

   Her insan ayrı bir dünya değil mi?

   Önemli olan onları sevmek değil.

   Onları anlamak

   Onlarla anlaşmak olsa gerek.”

Bu, günümüz sevgisizliği için bir yanıt elbette. Bu yaklaşım da, zaten 53. ders notunda şöyle öncelenmişti:

“ Kör ya da hastalıklı bir gözle bakmamalı insana.” ( Daha fazlası için bkz. 54. not.)

9/

Özgürlük (yaratma özgürlüğü), düşünce özgürlüğü, yazmak, evrensellik, erotizm, gerçeklik- düş ve bunların sanat yapıtındaki karşılıkları, savsöz yapıt/yazın, yazınsal dil, insan gerçekliği, gibi konular üstüne düşüncelerden oluşuyor kitap. O düşüncelerin notlarından. Felsefi bir bakış, kavrayış tüm notlarda kendini gösteriyor. Yazınsal dil tadı, kurgusu olan birer kısa/kısa metinler olarak da bakılabilir bunlara.

10/

II. Bölümde, Kimse ve O’nun yazılma sürecinde tutulan notlar var. Gerilimli, delilik sınırında gezinen, sancılı süreçler. Ferit Edgü, bu notlarda bir yazar olarak iç dünyasını, yazınsal serüvenini bize cömertçe açar; Hakkari’nin bir dağ köyündeki yazmak eylemini. Coğrafyayla,

öteki metinler ( Celine, Kierkegaard…) arasındaki çağrışımlar ve onun kılavuzluğunda kurulan kurmaca dünya/lar. Gerçekliğin bir başka şekilde, dönüştürülerek, simgeselleşerek yaratılma süreci. Bu süreçteki  yazma anına değin yaşananlar. Doğum sancıları, sanrıları. Doğum. Doğum ertesi yapma-yıkma işçiliği. Dil, söz işçiliği. Anlam arayış. Ama, farklı bir biçimde bu anlamın yeniden kurgulanmasıdır söz konusu olan…

11/

Tüm Ders Notları, ‘ Niçin yazılır?’ sorusunu değil, ‘ Nasıl yazılır?’ sorusunu açıklığa kavuşturan notlardır.

12/

“ Bir öykü iletisini bağıra bağıra vermemeli. Ağzını iki eliyle sımsıkı kapamalıdır. Öyle ki, o ağız iki elden kurtulunca, öykünün iletisi çığlık çığlığa çıkmalı. Sarsıcı. Gerilim buradadır işte. Öykü de.”

Kitabı okurken kafamda kurduğum, sonra yazdığım bir not. Bu not kitaptan mı çıktı, benden mi onu çözemedim.

13/

Ferit Edgü’yü bir okur olarak da tanımayı sağlıyor kitap. 17. Not (Yeni Notlar) bunu çok iyi açıklıyor. Bir okur olarak yol haritasını gösteriyor. Yazarın yol haritasının en belirgin coğrafyasını Franz Kafka oluşturuyor. Öteki adlardan bazıları da şöyle sıralanabilir: Gogol, Tolstoy, Çehov, Malraux, Proust, Kierkegaard, Balzac, Rostand, Deleuze, Aragon, Valery, Genet, Joyce, Eco, Kraus, Lukacs…

14/

Berlin Resim Notları’nda, yazınla-resim arasındaki ilişki/ilişkisizliğe bakıyor yazar. İki uğraşın da, sonunda dünyayı nasıl iki farklı yolla okumayı sağladığını gösteriyor.

15/

Bu notlarla şunlar açığa çıkıyor;

Gerçek bir bilge,

Gerçek bir yazar,

Gerçek bir okur.

16/

93. notta ( II. Bölüm) Ferit Edgü, Kimse’de yarattığı dili şöyle açıklıyor:

‘ Berrak, giderek, saydam bir dil yaratmaya

çalışıyorum.

Bir kişinin değil, bir sesin dilini.’

Bu yüzden, Tüm Ders Notları, ‘ Bir yazar kendi dilini nasıl kurar/bulur? Niçin bulmalıdır?’ sorularının yanıtlarını içerir. Ferit Edgü’nün yazın dünyasının nasıl kurulduğunun, o dünyanın yapı taşlarının ne olduğunun da.

Son Söz Yerine:

Öğrencinin girişteki ilk notu, yazarın kendi sesini bulması üstüneydi. Yol, yolculuk, ölüm üstüne son notlarda ölüm düşüncesi üstüne, sesini bulmuş bir yazar şöyle düşünür:

“ Gül solar. Ses kesilir. Elma çürür. Göz görmez. Dere kurur. Kulak duymaz. Böyle yavaş yavaş terk etmeye alıştır kendini-dünyayı.”

Okur-yazar olarak kendisine mi bu sesleniş, yoksa biz okura mı? Ölüm! Evet, gerçektir. Ya yazın, sanat? Daha da gerçek.    

* Bu yazı Yaba edebiyat dergisinde yayınlandı.

**Tüm Ders Notları, Ferit Edgü, Yapı Kredi Yay., 2001, 217 sayfa.