EDİTÖRE MEKTUPLAR 4

Sayın Editör,

Dün gece uykum kaçtı. Bilmem sizin de varoluş üstüne sorularınız uykularınızı kaçırıyor mu? Ben de kalkıp Experimenter (Deneyci) filmini açıp izledim. Bunu Ot dergisinde, yazılarını ilgiyle okuduğum Murat Menteş önermişti. Film çarpıcı. Film bittiğinde uykum beni hepten terk etti. Çünkü insanın iç dediğimiz görünmez dünyasını açıklayan Freud adının yanına sosyal psikolojinin kurucularından Stanley Miligram’ı da eklemek gerekiyor diye düşünüyorum. İnsan kukla olduğunu bilmez, diyor sosyal psikolog. Ancak iplerini görebilir. Farkındalık, özgürlük için ilk adımımız olabilir.

Filmde Miligram’ın itaat olgusu üstüne deneyler yapıyor. Bini aşkın denek kullanıyor. Herhangi bir komuta, insan canına kast edebilecek kadar neden uyuyoruz? Özgür irademizi terk edip yönergelere neden uygun davranıyoruz? İnsan niçin verilen emir yüzünden, neden başkasının canına kast edebiliyor? Sosyal psikoloğun yanıt aradığı sorular bunlar. Deneklerden bazıları komuta uymayı, karşıdakine acı çektirmeyi deneyin önemli bir parçası olarak kendilerini hissettikleri için başvurduklarını açıkladılar.

İnsan kaynağı ne olursa olsun (din, ahlak, kanun, ideoloji, işletme yönergesi) verilen emir karşısında nasıl oluyor da özgür iradesini terk ediyor?

Asıl can alıcı sorun burada. İnsan türlü katliamlar yaptı. Hala adı ne olursa olsun benzer katliamlara imza atmayı sürdürüyor. Burada insana olan umudun boş olduğunu görmüş oldum. Hiçbirimiz güvende değiliz. Her an verilecek komut, birilerini bizim katilimiz yapabilir. Birileri kendisine verilecek komut yüzünden özgür iradesini terk edebilir. Canımıza kastedebilir. Zaten böyle bir süreçten geçiyoruz, dediğinizi duyar gibiyim. Stanley Miligram da, benim değerim hep böyle günlerde anlaşılır. Adım o zaman anılır demeye getiriyor.

Filmde insanların gerçekle yüzleşmeyi nasıl da reddedip savunma mekanizması (yadsıma, inkar) kullandıklarını da görüyoruz. Bu da önemli bir vurgusu olmuş filmin. Miligram için tezlerini kabul ettirmek kolay olmamış bu yüzden.

Filmi izledim. Huzurum kaçtı. Ama itaat eyleminin günümüzde hala ne kadar önemli, güncel olduğunu bir kez daha fark ettim. İnsanın gökyüzünden sarkan iplerini görmek açıkçası epeyce beni sarstı sayın editör.

Sağlıcakla kalın.

Kitapsız bir yazar.